دلار نیما، دلار ترجیحی، دلار سنا، دلار جهانگیری، دلار بازار متشکل، دلار آزاد و‌... این اصطلاحات سال‌های اخیر بازار ارز کشور بوده است. اصطلاحاتی که زاده ارز چند‌نرخی بوده و حالا بسیاری از برآوردها و آمارهای اقتصادی را به خطا انداخته است؛ تا آنجا که رقم تولید ناخالص داخلی کشور یا درآمد نفتی، ارقام صادرات و واردات و بسیاری از ارقام کلیدی اقتصاد دچار ابهام شده است و گاهی خروجی مراجع آماری را با یکدیگر بسیار متفاوت کرده و نتایج متناقضی را منعکس می‌کند. این موضوع از نظر وحید شقاقی‌شهری، عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی، یکی از گرفتاری‌های بزرگ برنامه‌ریزی اقتصادی برای کشور است؛ زیرا امکان داده‌سنجی را دشوار کرده است. او تأکید می‌کند که گذشته از این ارز چند‌‌نرخی باعث رانت و فساد شده است. شاید یکی از مهم‌ترین مصادیق این گفته شقاقی‌شهری، فساد چای دبش باشد که اخیرا عنوان بزرگ‌ترین رقم فساد مالی در کشور را به نام خود ثبت کرده است؛ آن‌هم در شرایطی که کشور سخت‌ترین تحریم‌های اقتصادی را تجربه می‌کند و از نظر ورودی ارز زیر فشار است. با‌این‌حال ارز چندنرخی به نام مردم و به کام سودجویان تمام شده است.

‌ارز چندنرخی و اختلال در نظام اقتصادی

فساد چای دبش دوباره بحث ارز چند‌نرخی را به بحثی داغ در محافل اقتصادی تبدیل کرده است. مباحثی که می‌گوید دولت برای مهار این وضعیت و کنترل فساد ارز چند‌نرخی چه گزینه‌هایی پیش‌رو دارد؟ وحید شقاقی‌‌شهری، اقتصاددان، در گفت‌وگو با «شرق» چگونگی ایجاد اختلال توسط ارز چند‌نرخی در اقتصاد و بازار ارز کشور را تشریح کرده و توضیح می‌دهد که برای مهار این شرایط چه راهکارهایی وجود دارد.

عضو هیئت‌علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه خوارزمی معتقد است نظام چند‌نرخی فارغ از ظهور رانت و فساد سبب بروز بیش‌برآوردی و کم‌برآوردی در صادرات و واردات می‌شود و آمار‌های رسمی کشور را دچار اختلال می‌کند.

وحید شقاقی‌شهری با اشاره به آشفته‌بازار ارز توضیح می‌دهد: «به‌طور کلی سه طیف اصلی از اقتصاددانان وضعیت بازار ارز ایران را مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌دهند. به باور طیف نخست، اصلا در کشور بازاری به نام بازار آزاد ارز وجود ندارد و قیمت ارز به شکل دستوری قابل‌ کنترل است و درواقع به باور این طیف، بانک مرکزی می‌تواند قیمت ارز را مهار و کنترل کند. به باور این افراد، اگر دولت اقدام به ارزپاشی کند، قیمت دلار به زیر 15 هزار تومان خواهد رسید».

او در ادامه توضیح می‌دهد: «اما در نقطه مقابل طیف نخست، گروه دیگری از اقتصاددانان قرار دارند که همواره معتقدند قطعا در کشور بازار آزاد ارز وجود دارد، اما این بازار سهم بزرگی در اقتصاد کشور ندارد. در حقیقت به باور این افراد، سهم بازار آزاد ارز در کشور ایران به زیر پنج درصد می‌رسد». این استاد دانشگاه تأکید می‌کند: «البته طیف سومی نیز از اقتصاددانان وجود دارند که معتقدند نه‌تنها ما در کشور شاهد بازار آزاد ارز هستیم، بلکه این بازار سهم بسزایی (حداقل 30 درصد) در اقتصاد کشور ایفا می‌کند».

او با اشاره به آسیب‌های نظام چند‌نرخی ارز بر پیکره کم‌جان اقتصاد کشور توضیح می‌دهد: «راه برون‌رفت از این مشکل به‌هیچ‌عنوان اقتصاد دستوری نیست و تا زمانی که متغیر‌های کلیدی اقتصاد ایران اصلاح نشود و انتظارات تورمی کنترل نشود روند این التهابات همچنان صعودی است».

شقاقی‌شهری ادامه می‌دهد: «به باور طیف نخست بازار آزاد ارز وجود ندارد و قیمت دلار غیر‌واقعی و به‌صورت تلگرامی (پشت پرده) تعیین می‌شود، اما من معتقدم اگر نرخ دلار تلگرامی بالا می‌رفت باید در چند ماه اخیر نیز شاهد روند صعودی دلار بودیم، درصورتی‌که اکنون شاهد یک آرامش و ثبات نسبی در بازار ارز هستیم».

عضو هیئت‌علمی دانشگاه ادامه می‌دهد: «مگر می‌شود که بازار آزاد ارز در کشور وجود نداشته باشد و ما شاهد واردات کالا به‌صورت قاچاق به ارزش 15 تا 20 میلیارد دلار در سال باشیم؟! وقتی مردم ما نیاز‌های ارزی خود را برای مهاجرت، خروج سرمایه از کشور و یا تبدیل ریال به دلار با هدف سرمایه‌گذاری در بازار آزاد تأمین می‌کنند، چگونه می‌شود منکر این بازار شد؟ با تمام این تفاسیر باید بپذیریم که سهم بازار آزاد ارز در اقتصاد کشور بیش از 30 درصد ارزیابی می‌شود».

او با انتقاد به عملکرد بانک مرکزی تأکید می‌کند: «ما در حال حاضر شاهد یک نظام چهار‌نرخی ارز هستیم که بعضا منشأ فساد و رانت است».

این اقتصاددان با بیان اینکه برخی فساد‌ها محصول همین نظام چندنرخی ارز است، می‌گوید: «اکنون در کشور یک نظام ارزی 28‌هزار‌و 500 تومانی برای واردات کالا‌های اساسی، یک نظام 38‌هزار‌و 500 تومانی برای واردات سایر کالاها، یک نظام 41 هزار تومانی برای تأمین نیاز‌های مردم از صرافی‌ها و یک نظام 50 هزار تومانی در بازار آزاد وجود دارد».

شقاقی‌شهری معتقد است «همواره نظام چند‌نرخی سبب بروز بیش‌‌برآوردی و کم‌برآوردی در صادرات و واردات شده است و آمار‌های رسمی کشور را دچار اختلال می‌کند. به معنای ساده اگر من بخواهم کالایی را به کشور وارد کنم، سعی می‌کنم بیش‌برآوردی انجام دهم تا دلار بیشتری را به دست بیاورم».

‌کاهش بهره‌وری با ادامه سیاست ارز چند‌نرخی

او با اشاره به آینده پیشران‌های اقتصادی و بنگاه‌های تولیدی در صورت ادامه روند موجود می‌گوید: «رژیم‌های پولی چند‌نرخی ارز موجب اخلال در فرایند تخصیص بهینه نهاده‌های اولیه تولید و منابع مالی اقتصاد کلان می‌شود که به ترتیب زمینه کاهش بهره‌وری عوامل، تضعیف رشد اقتصادی و همچنین افزایش میان‌مدت قیمت‌ها را فراهم می‌کنند».

این استاد دانشگاه توضیح می‌دهد: «در حقیقت رژیم‌های چند‌نرخی ارز از طریق ایجاد شکاف میان نرخ‌های رسمی و غیررسمی، موجب کاهش بهره‌وری در بازار عوامل، تضعیف قدرت رقابت بین‌المللی تولیدات بخش‌های قابل تجارت خصوصا بخش‌های منتفع از ارز‌های ترجیحی، کاهش رابطه مبادله و همچنین تضعیف تراز تجارت خارجی می‌شوند».

شقاقی‌شهری ثبات نرخ ارز در این روز‌ها را آرامش قبل از توفان تصور کرده و می‌گوید: «احتمالا انتظارات تورمی در سال آینده با توجه به انتخابات آمریکا مجددا نمود پیدا می‌کند و شاهد تکانه‌های اقتصادی خواهیم بود. درواقع هرچقدر به زمان برگزاری انتخابات آمریکا نزدیک می‌شویم ناگزیر بازار ارز متأثر می‌شود و متأسفانه سیاست‌های بانک مرکزی سهم اندکی در مقابل سیل انتظارات تورمی خواهد داشت».

نگاهی به تازه‌ترین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که بایدن به طرز خطرناکی از نظر محبوبیت در میان رای دهندگان در جایگاهی نزدیک به 37 درصد قرار گرفته است. چرا عدد 37 درصد مهم است؟ این درصد رای دهندگانی است که در پیروزی او در سال 2020 خود را دموکرات معرفی کردند. اعداد نظرسنجی امروز هشدار می‌دهد که بایدن رای دهندگان از سایر طیف‌ها در کل امریکا را از دست داده است.
 
 به همان اندازه که اخیرا نتایج نظرسنجی برای "جو بایدن" بد بوده در روز پنجشنبه به طور قابل توجهی به بدترین سطح ممکن تنزل یافت. علاوه بر نظرسنجی کلی دو نظرسنجی خاص یکی توسط راسموسن و دیگری توسط بلومبرگ روشنگر روندی است که می‌تواند یک روند شوم تازه برای دموکرات‌ها باشد. اگر واقعیت داشته باشد و این یک روند محسوب شود در نتیجه در نوامبر(آبان) آینده هیچ نوری در انتهای تونل برای بایدن وجود نخواهد داشت.

به گزارش فرارو به نقل از هیل، نتیجه نظرسنجی‌ها از پیش برای بایدن بد بود. براساس میانگین نظرسنجی‌های "ریئل کلیر پالتیکس" بایدن با 44.1 درصد در مقابل 47.3 درصد از دونالد ترامپ نامزد پیشتاز حزب جمهوری خواه عقب افتاد. او هم چنین در دوازده نظرسنجی از چهارده نظرسنجی از ترامپ عقب افتاده بود. بایدن تنها در یک مورد و آن هم با یک درصد ناچیز پیشتاز بود و در نظرسنجی‌ای دیگر در جایگاهی برابر با ترامپ قرار داشت. در تاریخ 14 نوامبر(23 آبان) نظرسنجی ریئل کلیر پالتیکس نشان داد که ترامپ تنها با 0.8 درصد پیشی گرفته است. در تاریخ 14 آگوست(23 مرداد) بایدن با 0.7 درصد پیشتاز بود. برای میانگین نظرسنجی‌های ملی این تغییرات رخدادی بزرگ در مدت زمانی کوتاه قلمداد می‌شوند.

تاثیر پیشروی ترامپ امروز تنها با این واقعیت تشدید می‌شود که بایدن در در سال 2020 میلادی تنها با جذب 4.4 درصد آرای بیش‌تر در سطح ملی برنده شد. او در حالی برنده انتخابات شد که در شش ایالت کم‌تر از 3 درصد از آرای کالج الکترال را از آن خود ساخت. این در واقع بدان معناست که بایدن 7.6 درصد از جایی که باید برای شکست دادن مجدد رئیس جمهور سابق در سال 2024 باشد عقب‌تر است.
 
بنابراین، چه چیزی این خبر عمومی بد را برای بایدن بدتر کرده است؟ در تاریخ 14 دسامبر(23 آذر) راسموسن نتایج نظرسنجی خود را از رای دهندگان احتمالی منتشر کرد. نتایج نشان داد که در یک رقابت انتخاباتی ترامپ با 10 درصد خیره کننده از بایدن پیشی خواهد گرفت: 48 درصد در مقابل 38 درصد.

این برخلاف نتیجه نظرسنجی ماه نوامبر(آبان) بود زمانی که بایدن با چهار امتیاز پیشتاز بود با 46 درصد نسبت به ترامپ 42 درصد. نظرسنجی جدید هم چنین حمایت قوی‌تر از نامزد ثالث یعنی رابرت اف کندی جونیور را نشان می‌دهد.

نظرسنجی 14 دسامبر(23 آذر) بلومبرگ خبر بد را با ردیابی نظر رای دهندگان در شش ایالت میدان نبرد آریزونا، جورجیا، پنسیلوانیا، میشیگان، نوادا و ویسکانسین که که بایدن در سال 2020 با اندکی پیشتازی در آن نواحی پیروزی خود را در کالج الکترال تضمین کرد به سطح تازه‌ای می‌رساند.

در یک رقابت رودررو ترامپ در هر 6 ایالت پیشتاز بود که کمترین پیشتازی او 2 درصد در پنسیلوانیا و بزرگترین پیشتازی او 6 درصد در جورجیا بود. در یک رقابت پنج جانبه که رابرت اف کندی جونیور، جیل اشتاین و کرنل وست را شامل می‌شود ترامپ هم چنان در هر شش ایالت میدان نبرد پیشتاز است با کمترین برتری او 1 درصد در پنسیلوانیا و بزرگترین پیشتازی او 7 درصد در جورجیا.

توجه داشته باشید ترامپ برای پیروزی در سال 2024 نیازی به پیروزی در هر شش ایالت ندارد. او برای انجام این کار فقط باید 35 رای الکترال را کسب کند. پنسیلوانیا و جورجیا به تنهایی این کار را برایش انجام می‌دهند و هم چنین ترکیب‌های دیگری که ترامپ را ملزم به پیروزی در پنسیلوانیا نمی‌سازد.

تمام این اخبار بد شبح حکم بدتری را برای بایدن و حزب دموکرات ایجاد می‌کند: آیا بایدن واقعا در حال سقوط آزاد است؟ به عبارت دیگر، آیا اجماعی علیه بایدن شکل می‌گیرد که زمان نمی‌تواند آن را اصلاح و جبران کند؟

کمتر از 11 ماه تا انتخابات باقی مانده است. نتایج تازه‌ترین نظرسنجی‌ها این احتمال را افزایش می‌دهد که عقب افتادن بایدن شتاب تازه‌ای گرفته است. به سختی می‌توان موضوعی را دید که می‌تواند در ماه‌های آینده برای بایدن درست پیش برود: شکست‌های سیاست خارجی، بدهی بیش از حد و یک سیاست مهاجرتی با مرز‌های باز و رویکردی افراطی در حوزه محیط زیست.

نگاهی به تازه‌ترین نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که بایدن به طرز خطرناکی از نظر محبوبیت در میان رای دهندگان در جایگاهی نزدیک به 37 درصد قرار گرفته است. چرا عدد 37 درصد مهم است؟ این درصد رای دهندگانی است که در پیروزی او در سال 2020 خود را دموکرات معرفی کردند. اعداد نظرسنجی امروز هشدار می‌دهد که بایدن رای دهندگان سایر طیف‌ها در کل امریکا را از دست داده است.

آشنایی با راهکارهای فروش در شرایط رکود اقتصادی با پیام رسون

بهترین روش تبلیغ ، تبلیغات اس ام اسی

20 سال از ابلاغ سند «چشم‌انداز جمهورى اسلامى ایران در افق 1404 هجرى شمسى» می‌گذرد؛ سندی که در سال 1382از سوی مقام معظم رهبری به دولت سیدمحمد خاتمی ابلاغ شد و البته از سال 1384 به اجرا درآمد و قاعدتاً باید دو سال دیگر میوه آن توسط مردم چیده شود اما پرسش اصلی این است که آیا این سند به اهداف خود رسیده است؟ 18 سال از عمر این سند گذشته و تا کنون چهار رئیس دولت به‌صورت مستقیم با سند چشم‌انداز 20 ساله در ارتباط بوده‌اند و در کنار آن، چند برنامه توسعه پنج‌ساله نیز شکل گرفته اما چیزی که در حال حاضر دیده می‌شود این است که از سال 1404 بسیاری از اهداف این سند اجرایی نشده است.

براساس این سند در چشم‌انداز بیست‌ساله، ایران کشوری است توسعه‌یافته با جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه با هویت اسلامی و انقلابی، الهام‌بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بین‌الملل.

قرار بر این است که جامعه‌ ایرانی در افق این چشم‌انداز، برخوردار از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت‌های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد مستحکم خانواده، به‌دور از فقر، تبعیض و بهره‌مند از محیط زیست مطلوب باشد و به جایگاه اول اقتصادی، علمی و فناوری در سطح منطقه‌ آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) با تأکید بر جنبش نرم‌افزاری و تولید علم، رشد پرشتاب و مستمر اقتصادی، ارتقاء نسبی سطح درآمد سرانه و رسیدن به اشتغال کامل دست یابد.

اینکه ایران در دست‌کم یک دهه گذشته به واسطه تحریم‌ها، توان اجرای بسیاری از اهداف را نداشت، مورد پذیرش عموم است اما طبق همین سند قرار بود در روابط خارجی ایران تنش‌زدایی صورت گیرد که اگر به این اهداف سیاسی عمل شده بود و در سیاست خارجی چرخشی معکوس اتفاق نیفتاده بود چه‌بسا امروز درگیر تحریم نمی‌شدیم و امکان برداشتن گام‌های بلند برای توسعه مهیا می‌شد. اکنون تا نقطه پایان سند 20ساله فقط دو سال باقی است و امروز می‌توانیم بگوییم طی 18 سال نه‌تنها به جایگاه قدرت اول منطقه نرسیده‌ایم بلکه باید جای خود را در بین کشورهای آخر فهرست جست‌وجو کنیم.

رفسنجانی: دور شدیم
سال 1375، آخرین سال ریاست‌جمهوری مرحوم هاشمی‌رفسنجانی بود که او تصمیم گرفت طرح «تمدن اسلامى 1400» را اجرایی کند تا 25 سال بعد تمدن واقعی اسلام در ایران ساخته شود. او گفته بود: «شما 25 سال را در نظر بگیرید، با رشد هفت‌درصدى که ما در مجموع هفت سال‌ داشتیم ببینید اگر در همه ابعاد برنامه‌ریزى شده باشد، چه اتفاقى در کشور مى‌افتد... نتیجه همان است که اسم آن را تمدن اسلامى مى‌گذاریم.»

با رفتن دولت سازندگی این طرح نیز مسکوت ماند اما حضور مرحوم هاشمی در مجمع تشخیص مصلحت نظام باعث شد از سال 1378 بحثى با عنوان «افق آینده» در دبیرخانه مجمع آغاز شود که در نهایت با عنوان «چشم‌انداز جمهورى اسلامى‌ ایران در افق 1404» از سوى مقام معظم رهبرى به رئیس‌‌جمهورى وقت، سیدمحمد خاتمی، ابلاغ شد.

عمر هاشمی‌رفسنجانی به سال 1404 کفاف نداد تا نتیجه سند چشم‌انداز 20ساله را ببیند اما خود او یک‌بار در آخرین روزهای سال 1392 به این سند اشاره کرده و گفته بود که از آن دور شده‌ایم.

او در «سمپوزیوم بین‌المللی ایران 1404» عنوان کرده بود: «در حال حاضر می‌بینید که چقدر از برنامه‌های پیش‌بینی‌شده در سند چشم‌انداز دورتر شده‌ایم و به کجا رسیده‌ایم؛ وقتی اقتصاد را منفی پنج‌درصد اعلام می‌کنند درحالی‌که در سند چشم‌انداز دستیابی به رشد اقتصادی هشت نه ‌درصد پیش‌بینی شده بود؛ ببینید چه فاصله‌ای پیدا کردیم. اقتصاد ما کوچک شده است و مردم ما فقیر شده‌اند، ممکن است فقیر بودن را خیلی احساس نکنند اما وقتی اقتصاد کوچک می‌شود، مردم هم فقیر می‌شوند. منابع انرژی آن‌طور که باید استفاده شود، استفاده نشده است و فرصت‌های زیادی را در این زمینه از دست داده‌ایم.» با مرور نظرات مختلف رؤسای دولت‌های مختلف می‌توان به اهمیت یا بی‌محلی به این سند پی پرد و دید چرا سند چشم‌انداز 20ساله در نهایت به هدف خود نرسید.

خاتمی: متاسفم
سند چشم‌انداز 20ساله در دولت دوم سیدمحمد خاتمی ابلاغ شد و او تلاش کرد ریل اصلی رسیدن به آن را به درستی بچیند هرچند به گفته او «این سند اهداف بلندی دارد اما بلندپروازانه نیست».

خاتمی سال 1384 و در آخرین ماه‌های حضورش در پاستور به روند تدوین و تنظیم چشم‌انداز بیست ساله کشور اشاره کرده و گفته بود: «سند چشم‌انداز 20ساله، ما را به اهداف قابل دسترسی هدایت می‌کند و ما در منطقه‌ای چشم‌انداز را تدوین کرده‌ایم که بحرانی‌ترین منطقه است و یک کشور باید به آینده خود اطمینان داشته باشد تا بتواند چنین چشم‌اندازی را تدوین کند و آنچه مهم است اهداف این چشم‌انداز و تبدیل ایران به بالاترین جایگاه‌های اقتصادی است.»

خاتمی در مرداد آن سال، دولت و سند چشم‌انداز 20ساله را به محمود احمدی‌نژاد تحویل داد اما سه سال بعد با ابراز تاسف عنوان کرد که با وضعیت کنونی دستیابی به هدف‌های سند چشم‌انداز میسر نیست. سیاست‌های سیاسی، اجتماعی و اقتصادی احمدی‌نژاد با دولت قبل همسویی نداشت و حتی سیاست خارجی دولت اصلاحات که براساس «تنش‌زدایی» بود را کنار گذاشته بود و همین را می‌توان یکی از موانع مهم اختلال در روند حرکتی «چشم‌انداز 20ساله» دانست. همین شد که خاتمی در تیرماه سال 1387 لب به اعتراض گشود و گفت: «از افتخارات بنده در دوران ریاست‌جمهوری، تدوین سند چشم‌انداز 20ساله کشورمان است که با درنظر گرفتن تهدیدها، فرصت‌ها و ظرفیت‌های نظام تدوین شده و پس از بررسی در مجمع تشخیص مصلحت نظام و اعمال نظر رهبری به‌عنوان نقشه راه کشور و جامعه مورد تایید قرار گرفت و متاسفم که بگویم با وضعیت کنونی دستیابی به هدف‌های سند چشم‌انداز میسر نیست. بایستی سیاستی در پیش گرفته شود تا لااقل از امروزمان که عقب هستیم، عقب‌تر نیفتیم و در این راستا باید از همه ظرفیت‌ها استفاده کنیم.»

سال 1388 را به انتخابات جنجالی آن به یاد می‌آوریم، چهارمین سال دولت اول احمدی‌نژاد که قیمت نفت نیز به بالاترین رقم خود رسیده بود، همین باعث شد تا سیدمحمد خاتمی در یکی از همایش‌های انتخاباتی به حجم بالای درآمد دولت اشاره کرده و بگوید: «به خدا قسم دل ما برای اسلام؛ انقلاب و سرنوشت کشور می‌سوزد؛ خدای نکرده نمی‌خواهیم اهانتی به دیگران بکنیم ولی ما معتقدیم این روش‌ها و رویه‌ها به نفع کشور نیست و می‌توان با رویه و روش بهتری منافع کشور را تامین کرد».

او با اشاره به افزایش قیمت نفت گفته بود: «در سال اخیر با بحران اقتصادی در دنیا موقعیتی برای ایران پیش آمد که دیگر در طول تاریخ به این سادگی پیش نمی‌آید، وقتی این بحران ایجاد شد و سقوط قیمت در دنیا آغاز شد اگر ما ذخایر ارزی داشتیم بهترین موقعیت برای تقویت بنیه‌های علمی، اقتصادی و تکنولوژی کشور بود. من بارها عرض کرده‌ام اگر سیاست‌های اصل 44 و این درآمدهای نفتی در زمان ما بود یقیناً می‌شد فرصت 20ساله برای رسیدن به اهداف سند چشم‌انداز را 10ساله کرد؛ ولی امروز نمی‌دانم چند سال لازم است تا به آن اهداف رسید».

این صحبت‌ها نشان از این بود که خاتمی دیگر امیدی به سال 1404 و اهداف چشم‌انداز 20ساله ندارد.

احمدی نژاد: الان هم اول منطقه‌ایم
برخلاف خاتمی، محمود احمدی‌نژاد در دومین سال حضور خود در کرسی ریاست‌جمهوری اعلام کرد که حتی سند چشم‌انداز کمتر از 20سال نیز قابل تحقق است. او که دولت را با یک ذخیره ارزی مناسب تحویل گرفته بود، به ناگاه با درآمد زیاد نفتی نیز مواجه شد و همین شد که در مهر سال 1386 عنوان کرد، دولت نهم با اهداف بلندتر، سند چشم‌انداز 20ساله را پیگیری می‌کند.

احمدی‌نژاد این سند را حاصل ارتباطات مالی تنظیم‌کنندگان آن می‌دانست که براساس توانمندی‌های خود آن را نوشته‌اند. او مدعی شده بود: «تنظیم‌کنندگان سند چشم‌انداز 20 ساله ایران براساس توانمندی‌های خود و برخی ارتباطات مادی اطراف خودشان این سند را 20ساله تنظیم کردند و ما می‌توانیم در زمانی کمتر از آن نیز به قدرت اول منطقه در علم، اقتصاد و سیاست تبدیل شده و الهام‌بخش سایرین باشیم.»

احمدی‌نژاد گفته بود: «امروز همه چیز برای پیشرفت ما فراهم است و ما با سابقه علمی پرافتخار خود باید همت کنیم و با گفتن یک «یا علی» خیلی زودتر به اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله برسیم.»

احمدی‌نژاد حتی مدعی شده بود که برخی از اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله در دولت او محقق شده است: «ایران الان بزرگ‌ترین قدرت سیاسی منطقه است و کسی نیست که غیر از این بگوید، باید توجه داشت اگر ایران یک قدرت جهانی نباشد برخی در اطراف به قدرت منطقه‌ای ایران اذعان نمی‌کنند.»

یک سال از شروع دولت دوم احمدی‌نژاد می‌گذشت که او دوباره به یاد سند چشم‌انداز 20 ساله افتاد و در دی‌ماه سال 1389 باز به نویسندگان آن تاخت و گفت: «آنها اطلاعی از توانمندی‌های ملت ایران نداشتند که 20 سال دیگر ایران در همه عرصه‌ها در منطقه اول شود، این در حالی است که هم‌اکنون ایران در بسیاری از عرصه‌ها نه در منطقه، بلکه در دنیا اول شده است.»

او حتی به این نیز قائل نبود و عنوان کرد، اکنون اقتصاد ایران در رتبه 17 جهانی قرار دارد که ما باید بعد از اجرای برنامه پنجم توسعه این رتبه را به زیر 12بیاوریم و بعد از دو برنامه دیگر آن را به زیر رتبه 5 بیاوریم. اتفاقی که هیچگاه نیفتد و بعد از اتخاذ سیاست‌های عجیب احمدی‌نژاد در سیاست خارجی و افزایش تحریم‌ها، اوضاع اقتصادی رو به افول رفت.

حسن روحانی: ایمان بیاوریم
حسن روحانی، رئیس‌جمهور پیشین مانند خاتمی از طرفداران سند چشم‌انداز 20 ساله کشور بود. او در سال 1386 که رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام بود، در کنفرانس ملی «چشم‌انداز 20ساله و الزامات سیاست خارجی توسعه‌گرا» گفت، مجمع تشخیص مصلحت نظام در اوایل دهه 80 تصمیم بسیار مهمی را اتخاذ کرد و سند چشم‌انداز 20 ساله را چیزی شبیه استراتژی ملی دانست.

او البته در همان نشست گفته بود ترس این را دارد که چشم‌انداز به یک شعار تبدیل شود و این خطر اصلی است.

روحانی ترس خود را اینگونه بیان کرده بود که در اذهان برخی از نخبگان و مسئولان این تردید را می‌بینم که میان قدرت و توسعه، هنوز انتخابی نکرده‌اند. او گفته بود: «نحوه نگارش چشم‌انداز به‌گونه‌ای است که ممکن است وسوسه‌انگیز باشد و این باعث شود که بسیاری در جامعه هنوز به این سند ایمان نیاورده‌ باشند، بنابراین اول باید ایمان بیاوریم اگر ایمان آوردیم آن‌وقت به عزم ملی نیاز داریم و در این راه همه باید بیایند.»

روحانی در آن زمان گفته بود: «حتی اگر یک نفر را از این محیط خارج کنیم به اندازه یک نفر نیروی ما کاهش خواهد یافت. اجرای سند چشم‌انداز نیاز به عزم یک گروه و جناح حزب سیاسی ندارد، در این صورت نمی‌توان در کشور توسعه ایجاد کرد. ما عزم ملی می‌خواهیم که لوازم خود را دارد؛ بر این اساس باید همه احساس کنند در این حکومت سهیم و شریک هستند.»

او در این زمینه به سیاست‌های دولت احمدی‌نژاد نیز انتقاد کرده و گفته بود: «ما باید مجلس قوه قضائیه و هیئت وزیران کارآمد و مسئول داشته باشیم که در پایان هر سال بگوییم آقای دولت از این چشم‌انداز قرار بود یک بیستم آن انجام شود، اگر شده است که چه خوب و اگر نشده است، چرا؟ و در صورت نیاز به جبران بپردازیم اما متاسفانه هر فردی کار خودش را می‌کند. براساس سند چشم‌انداز باید رشد سالانه ما هشت‌درصد می‌شد، اما نشده است. چرا؟»

روحانی با زبان تند خود به طعنه گفته بود: «قدیم‌ترها همه چیز را به گردن نسل می‌انداختند، اما این بهانه از ما گرفته شد و امروز قیمت نفت بالای 90 دلار رسیده است. می‌ترسم بگویند نفت چون گران شده است نمی‌شود کاری کرد.»

او درباره سیاست خارجی دولت که باعث دور شدن از اهداف برنامه چشم‌انداز 20ساله شده بود، گفته بود: «تجربه‌ این دو سه سال، تجربه خوبی برای ما نبوده است، ما برای رسیدن به سند بیست‌ساله به سهم مشترک نیاز داریم. باید از کلمه توسعه این سهم مشترک ایجاد شود و نیز از اینکه می‌گوییم ایران باید کشور اول در منطقه باشد، شاخص‌های مشترکی ارائه کنیم. نمی‌شود در زبان‌ یک‌جور حرف زد، اما در عمل ناهماهنگ بود.»

روحانی شاید فکر نمی‌کرد که 10 سال بعد از ابلاغ سند چشم‌انداز 20ساله به دولت خاتمی، خود به ریاست‌جمهوری برسد اما شرایط سیاسی و داخلی کشور و دنیا چنان تغییر کرده بود که او ترجیح داد در اولین گام حضورش در پاستور مسئله هسته‌ای کشور را حل کند و به برجام برسد. او به کام خود رسید اما شرایط بد اقتصادی بعد از خروج آمریکا از برجام و شرایط پیش‌بینی‌نشده به‌خاطر ویروس همگانی کرونا، حتی مجال نداد او بتواند بسیاری از وعده‌های خود در حوزه اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را محقق کند تا اینکه بتواند به سند چشم‌انداز 20 ساله فکر کند. اتفاقی که برای ابراهیم رئیسی نیز تکرار شده و بعید است فعلاً این سند برای او و دولتش محلی از اعراب داشته باشد.